🧪 ฟอร์มาลีน คืออะไร? ใช้อย่างไรให้ปลอดภัย

เมื่อพูดถึง “ฟอร์มาลีน (Formalin)” หลายคนอาจจะนึกถึงกลิ่นฉุนแรงของสารเคมีที่มักใช้ในห้องทดลองหรือห้องเก็บตัวอย่างชีววิทยา แต่รู้หรือไม่ว่า ฟอร์มาลีนมีบทบาทสำคัญอย่างมากในหลายอุตสาหกรรม เช่น การแพทย์ โรงงานผลิตวัสดุ การเกษตร และงานอนุรักษ์ตัวอย่างทางชีวภาพ แต่ในขณะเดียวกันก็เป็นสารที่ต้องใช้ด้วยความระมัดระวังสูง เพราะอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพได้หากใช้อย่างไม่ถูกวิธี

บทความนี้จะพาไปรู้จัก “Formalin” ให้ลึกขึ้น ตั้งแต่โครงสร้างทางเคมี วิธีใช้ที่ถูกต้อง ประโยชน์และโทษ ตลอดจนแนวทางการใช้อย่างปลอดภัย เพื่อให้คุณเข้าใจและสามารถใช้สารนี้ได้อย่างถูกต้องและปลอดภัยที่สุด

---

🔬 ฟอร์มาลีนคืออะไร

ฟอร์มาลีน (Formalin) คือ สารละลายของฟอร์มาลดีไฮด์ (Formaldehyde) ประมาณ 37–40% โดยน้ำหนัก ละลายในน้ำ และมักเติม เมทานอล (Methanol) ประมาณ 10–15% เพื่อป้องกันไม่ให้ฟอร์มาลดีไฮด์ตกผลึก

ทางเคมี ฟอร์มาลดีไฮด์มีสูตรโมเลกุลคือ CH₂O เป็นก๊าซไม่มีสี มีกลิ่นฉุนแรงและระคายเคืองสูง เมื่อละลายในน้ำจะกลายเป็น “Formalin” ซึ่งเป็นของเหลวใส ไม่มีสี แต่มีกลิ่นเฉพาะตัวที่ชัดเจน

คุณสมบัติของ Formalin

• ของเหลวใส ไม่มีสี

• มีกลิ่นฉุนแรง ระเหยง่าย

• ละลายน้ำและแอลกอฮอล์ได้ดี

• มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา และไวรัสได้ดี

• มีฤทธิ์ทำให้โปรตีนแข็งตัว (Protein Fixation) จึงนิยมใช้ในงานทางการแพทย์และชีววิทยา

---

⚙️ การใช้งานฟอร์มาลีนในอุตสาหกรรมต่าง ๆ

Formalin มีการใช้งานอย่างกว้างขวางในหลายภาคส่วน เพราะเป็นวัตถุดิบทางเคมีที่สำคัญและมีคุณสมบัติหลากหลาย เช่น

1. 💉 ด้านการแพทย์และห้องแล็บ

• ใช้ ดองและเก็บรักษาตัวอย่างทางชีวภาพ เช่น อวัยวะ หรือซากสัตว์ทดลอง เพื่อป้องกันการเน่าเสีย

• ใช้ ตรึงเนื้อเยื่อ (Fixation) ในการตรวจทางพยาธิวิทยา (Histology)

• ใช้เป็น สารฆ่าเชื้อ (Disinfectant) สำหรับอุปกรณ์ทางการแพทย์ในบางกรณี

2. 🏭 ด้านอุตสาหกรรม

• ใช้เป็น วัตถุดิบผลิตเรซิน (Resin) เช่น ยูเรียฟอร์มาลดีไฮด์ (Urea-Formaldehyde Resin), เมลามีนฟอร์มาลดีไฮด์ (Melamine-Formaldehyde) และฟีนอลฟอร์มาลดีไฮด์ (Phenol-Formaldehyde)
  → เรซินเหล่านี้ใช้ในการผลิต ไม้อัด แผ่น MDF เฟอร์นิเจอร์ พลาสติก และกาวอุตสาหกรรม

• ใช้ในกระบวนการผลิต สิ่งทอ เพื่อให้เนื้อผ้ามีความคงรูป ไม่ยับง่าย

• ใช้ในการผลิต สี ยาเคลือบ และวัสดุก่อสร้าง บางชนิด

3. 🚜 ด้านเกษตรกรรม

• ใช้Formalinเจือจางในการ ฆ่าเชื้อดิน ภาชนะ และเครื่องมือ ก่อนเพาะปลูก

• ใช้ใน โรงเพาะเห็ด เพื่อฆ่าเชื้อราและแบคทีเรียก่อนนำเชื้อเห็ดเข้าเพาะ

• ใช้ใน ฟาร์มสัตว์น้ำ เช่น บ่อปลา บ่อกุ้ง เพื่อฆ่าพยาธิและแบคทีเรียที่อยู่ในน้ำ (ต้องใช้ในปริมาณต่ำมาก และควรภายใต้คำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น)

4. ⚰️ ด้านงานอนุรักษ์และพิพิธภัณฑ์

• ใช้ใน การดองศพ หรือเก็บตัวอย่างทางกายวิภาค

• ใช้ในพิพิธภัณฑ์ชีววิทยาเพื่อรักษาซากสัตว์และตัวอย่างอวัยวะต่าง ๆ ให้คงสภาพเดิม

---

🚫 Formalin ห้ามใช้ในอาหารโดยเด็ดขาด

แม้Formalinจะมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อได้ดี แต่เป็น สารพิษอันตรายต่อร่างกาย การนำไปใช้ในอาหาร เช่น แช่เนื้อสัตว์ หมึกสด เต้าหู้ หรือผัก เพื่อให้ดูสด ไม่เน่าเสียง่าย ถือเป็น การกระทำผิดกฎหมาย และอาจเป็นอันตรายร้ายแรงต่อผู้บริโภค

อันตรายเมื่อรับประทาน Formalin

• ทำให้เกิดการระคายเคืองในช่องปาก ลำคอ และกระเพาะอาหาร

• คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง

• ทำให้เม็ดเลือดแดงแตก

• หากได้รับในปริมาณมากอาจ ถึงแก่ชีวิต

• การได้รับในระยะยาว อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อ มะเร็งในช่องจมูกและลำคอ

⚠️ ดังนั้นFormalinจึงเหมาะใช้เฉพาะทางอุตสาหกรรมและวิทยาศาสตร์เท่านั้น ไม่ควรนำมาใช้สัมผัสกับอาหารหรือร่างกายโดยตรง

---

🧴 วิธีใช้ฟอร์มาลีนอย่างปลอดภัย

เนื่องจาก Formalin เป็นสารที่มีความระเหยและระคายเคืองสูง การใช้งานจึงต้องปฏิบัติตามมาตรฐานความปลอดภัยอย่างเข้มงวด เพื่อป้องกันการสัมผัส การสูดดม และการรั่วไหล

✅ แนวทางการใช้อย่างปลอดภัย

1. ใช้งานในพื้นที่ที่มีการระบายอากาศดี เช่น ห้องแล็บที่มีเครื่องดูดควัน (Fume Hood)

2. สวมอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล (PPE) ทุกครั้ง ได้แก่

   • ถุงมือยางกันสารเคมี

   • แว่นตานิรภัย

   • หน้ากากกรองไอระเหย (เช่น ชนิดกรองสารอินทรีย์)

   • เสื้อคลุมกันสารเคมี

3. ห้ามสัมผัสโดยตรงกับผิวหนัง หากโดนให้รีบล้างด้วยน้ำสะอาดจำนวนมากทันที

4. ห้ามสูดดมไอระเหยโดยตรง เพราะอาจทำให้เกิดอาการวิงเวียน หายใจติดขัด หรือแสบจมูก

5. เก็บให้ห่างจากความร้อนหรือเปลวไฟ เพราะFormalinเป็นของเหลวไวไฟ

6. เก็บในภาชนะที่ปิดสนิทและมีฉลากชัดเจน ห้ามเปลี่ยนบรรจุภัณฑ์ไปไว้ในขวดอาหารหรือเครื่องดื่ม

7. ห้ามทิ้งสารหรือของเสียลงแหล่งน้ำธรรมชาติ ต้องกำจัดตามขั้นตอนของสารเคมีอันตราย

---

🧍‍♂️ อาการเมื่อได้รับฟอร์มาลีน

หากสัมผัสหรือสูดดม Formalin มากเกินไป อาจเกิดอาการเฉียบพลันหรือต่อเนื่อง ดังนี้

อาการเฉียบพลัน

• แสบตา น้ำตาไหล

• แสบจมูก คอแห้ง หายใจไม่สะดวก

• เวียนหัว คลื่นไส้

• ผิวหนังแดง คัน หรือพุพอง

อาการจากการได้รับสะสม (เรื้อรัง)

• ไอเรื้อรัง

• ระคายเคืองระบบทางเดินหายใจ

• เกิดอาการแพ้ผิวหนัง

• มีผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง เช่น ปวดหัว นอนไม่หลับ

• มีรายงานว่าการได้รับฟอร์มาลดีไฮด์ในระยะยาวอาจ เพิ่มความเสี่ยงต่อมะเร็งโพรงจมูกและลำคอ

---

🧯 วิธีปฐมพยาบาลเมื่อสัมผัสฟอร์มาลีน

1. สูดดมไอระเหย:

   • รีบออกไปยังที่อากาศถ่ายเท

   • หากยังหายใจติดขัด ให้รีบพบแพทย์ทันที

2. โดนผิวหนัง:

   • ล้างด้วยน้ำสะอาดจำนวนมากอย่างน้อย 15 นาที

   • ถอดเสื้อผ้าที่เปื้อนออก และรีบพบแพทย์

3. เข้าตา:

   • รีบล้างตาด้วยน้ำสะอาดหรือสารละลายเกลือ (Normal Saline) อย่างน้อย 15 นาที

   • ไปพบแพทย์โดยด่วน

4. กลืนกินเข้าไป:

   • ห้ามทำให้อาเจียน

   • ให้ดื่มน้ำหรือ นม เพื่อเจือจาง

   • รีบนำส่งโรงพยาบาลทันที

---

🧱 การเก็บรักษาฟอร์มาลีน

เพื่อความปลอดภัยสูงสุด ควรเก็บ Formalin ในพื้นที่เฉพาะที่ออกแบบมาสำหรับสารเคมี

• เก็บในภาชนะ แก้วหรือพลาสติก HDPE ที่ปิดสนิท

• หลีกเลี่ยงแสงแดดโดยตรง และเก็บในอุณหภูมิไม่เกิน 30°C

• ตั้งไว้ใน ที่เย็น แห้ง และอากาศถ่ายเทดี

• แยกจากสารออกซิไดซ์แรง (Strong Oxidizers) และกรดเข้มข้น

• ควรติดฉลากเตือน “Formalin – สารพิษ / ระเหยได้ / ห้ามสูดดม” อย่างชัดเจน

---

🌍 ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

หาก Formalin รั่วไหลลงสู่แหล่งน้ำหรือดิน จะทำให้สิ่งมีชีวิตน้ำและจุลินทรีย์ในดินตายได้ เพราะฟอร์มาลดีไฮด์มีฤทธิ์ฆ่าเซลล์และยับยั้งการเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก ดังนั้น ต้องไม่ทิ้งสารเคมีหรือของเสียที่มี Formalin ลงท่อระบายน้ำ หรือแม่น้ำลำคลองโดยตรง

การกำจัดที่ถูกต้องคือ ส่งให้หน่วยงานกำจัดของเสียอันตราย (เช่น บริษัทรับกำจัดสารเคมี) หรือใช้ สารออกซิไดซ์ เช่น โซเดียมเปอร์แมงกาเนต (KMnO₄) หรือโซเดียมไฮโปคลอไรท์ (NaOCl) เพื่อทำลายฟอร์มาลดีไฮด์ก่อนทิ้ง

---

📋 กฎหมายและมาตรฐานที่เกี่ยวข้อง

ในประเทศไทย ฟอร์มาลดีไฮด์ถูกจัดอยู่ในกลุ่ม วัตถุอันตรายชนิดที่ 3 ตาม พระราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ. 2535
ซึ่งหมายความว่า

• ผู้ผลิต นำเข้า หรือจำหน่าย ต้องได้รับอนุญาตจากกรมโรงงานอุตสาหกรรม

• ต้องมีฉลากภาษาไทยชัดเจนระบุชื่อสาร อันตราย และวิธีป้องกัน

• ผู้ใช้งานต้องมีความรู้และฝึกอบรมด้านความปลอดภัยสารเคมี

---

💡 เคล็ดลับการใช้ Formalin ให้ปลอดภัยในชีวิตประจำวัน

1. หากต้องใช้ Formalin ในห้องแล็บหรือฟาร์ม ควรเตรียมพื้นที่และอุปกรณ์ให้พร้อมก่อนเปิดขวด

2. หลีกเลี่ยงการเท Formalin โดยตรงจากขวดใหญ่ ควรใช้ขวดแบ่งหรืออุปกรณ์ดูดสาร

3. เมื่อใช้งานเสร็จให้ ปิดฝาให้แน่นทันที เพื่อป้องกันการระเหย

4. หมั่นตรวจสอบภาชนะเก็บสารว่ามีการรั่วหรือไม่

5. หากต้องขนย้าย ควรใช้ภาชนะสองชั้น และติดป้ายเตือนอย่างชัดเจน

6. ไม่ควรเก็บ Formalin ใกล้อาหาร เครื่องดื่ม หรือภาชนะบรรจุอาหาร

7. ฝึกอบรมพนักงานให้เข้าใจ MSDS (Material Safety Data Sheet) ของ Formalin

---

 

 

 

🧠 สรุป: ใช้ Formalin อย่างรู้เท่าทัน

Formalin เป็นสารเคมีที่มีประโยชน์มาก ทั้งในอุตสาหกรรม การแพทย์ และงานวิจัย แต่ก็เป็น สารพิษอันตราย หากใช้อย่างไม่ถูกวิธี

การรู้จักใช้ให้ถูกจุด เช่น ใช้ในห้องแล็บ ใช้ฆ่าเชื้อในงานอุตสาหกรรม หรืองานเพาะเห็ดในปริมาณเหมาะสม พร้อมกับปฏิบัติตามหลักความปลอดภัยทุกขั้นตอน จะช่วยให้คุณใช้ Formalin ได้อย่างปลอดภัย มีประสิทธิภาพ และไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อทั้งคนและสิ่งแวดล้อม

สนใจติดต่อ เวิลด์เคมีคอล กรุ๊ป ผู้นําด้านการจําหน่ายและนำเข้า สารสารเคมี สารเคมีอุตสาหกรรม ขนาดใหญ่ และ ขนาดย่อม ประเภท เคมีอุตสาหกรรม เคมีทําความสะอาด เคมีสระว่ายน้ำ เคมีบำบัดน้ำ เคมีงานปั้น-งานหล่อ เคมีอาหาร กลิ่น สารสกัด สี น้ำหอม เคมีเครื่องสำอาง อาทิ กลีเซอรีน โซดาไฟเกล็ด โซเดียมเมต้าไบซัลไฟต์ เอทิลแอลกอฮอล์ ฯลฯ สารพัดด้านเคมี เวิลด์เคมิคอล กรุ๊ป พร้อมให้บริการและให้ปรึกษากับลูกค้าทุกท่าน

สนใจสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่

Line ID : @worldchemical
Facebook : https://www.facebook.com/chemical.chiangmai
เว็บไซต์ : www.worldchemical.co.th
โทร : 053 204 446-7